مسجد جامع خوزان: مسجد هفتصد ساله خمینی شهر

مسجد جامع خوزان یکی از مساجد تاریخی خمینی‌شهر است که ۷۰۰ سال سابقه دارد. این مسجد تاریخی بر روی بقایای آتشکده‌ای ساسانی ساخته شده است.

مسجد جامع، در معماری دوره اسلامی ایران، به مسجدی گفته می‌شد که در هر شهر برای اجتماع مردم، توسط حاکمان تأسیس می‌شد و نمازهای گروهی مهمی مانند نمازجمعه و نماز عید در آن اقامه می‌شد. وجود کارکردهای خاص برای مسجد جمعه برای حضور مردم در موعدها و مراسم‌های مختلف سبب می‌شد که مساجد جامع در مقیاس بزرگ‌تر ساخته می‌شدند. در ایران به مسجد جامع، مسجد جمعه و مسجد آدینه هم گفته می‌شود. می‌توان گفت که تمام شهرهای ایران، مسجدی با نام مسجد جامع دارند. خمینی شهر یکی از شهرهای اصفهان است که مسجدی با نام مسجد جامع خوزان، در آن ساخته شده است.

مسجد جامع خوزان

مسجد جامع خوزان از بناهای تاریخی و مذهبی شهر است. این مسجد که در محله خوزان و کهندژ که از نواحی قدیمی شهرستان خمینی‌شهر هستند قرار گرفته در قرن هشتم هجری در زمان ایلخانان مغول ساخته شده است. برخی نیز ساخت اصل مسجد جامع خوزان را از آثار معماری دوره سلجوقی دانسته‌اند. این مسجد تاریخی از نوع مساجد چهار ایوانی است که حیاطی مربع‌شکل نیز دارند که در هریک از اضلاع آن یک ایوان ساخته شده است. به گفته اهالی خمینی شهر، بنای تاریخی مسجد جامع خوزان پیشینه‌ای ۷۰۰ساله دارد. این مسجد تاریخی در محله خوزان و کهندژ از نواحی قدیمی شهرستان خمینی‌شهر قرار گرفته و در زمان ایلخانان مغول ساخته شده است.

معماری مسجد

مسجد جامع خوزان در زمره مسجدهای چهارایوانی محسوب می‌شود. بنا مشتمل بر صحن، ایوان ، گنبدخانه و شبستان‌های ستون‌دار است که با کاشی و آجر تزئین و نما‌سازی شده‌اند. حیاط مسجد، مربع شکل است و در هر ضلع آن ایوانی قرار گرفته است. شبستان مسجد در عقب ایوان باختری واقع شده است. این شبستان، ۲۰ ستون سنگی با ارتفاع تقریبی ۲متر از سنگ پارسی دارد که به وسیله قطعاتی از سنگ مرمر شفاف از بالا نور را جذب می‌کند. در حال حاضر، کتیبه‌ای در مسجد نیست و تنها یک سنگاب با کتیبه‌ای به تاریخ رمضان ۱۱۰۸ هجری قمری وقف حاجی حیدر، دیده می‌شود. معماری مسجد به شیوهمعماری مساجد قرن هشتم است و آثار فعلی و تزیینات آن مربوط به عصر صفویه بوده و در آن دوره به بنا اضافه شده است.

این مسجد تاریخی در دوره صفویه از لحاظ معماری تغییر شکل یافته و قسمت‌هایی به آن اضافه شده است. در دوره صفویه و در سال۱۰۸۶ هجری قمری، تعمیرات و الحاقات بسیاری در بنا صورت گرفته است. از جمله این تعمیرات و الحاقات، ایجاد مناره و گلدسته بر روی جزرهای ایوان جنوبی مسجد و نقاشی‌های تزیینی با نقوش گل و بوته و اسلیمی در زیر نیم‌طاق‌های چهار ایوان اصلی صحن حیاط مسجد است.

در دوره قاجاریه نیز شبستان زمستانی مسجد جامع که به بیت‌الشتا، شهرت دارد در ضلع غربی مسجد گسترش یافته و مورد تعمیر قرار گرفته است. از ویژگی‌های این بنای تاریخی، مقرنس‌کاری و قطاربندی به همراه گچ‌بری، تزیینات معقلی، کاشی‌کاری و مشبک گچی و آجری با ستون‌های سنگی تراش در قسمت شبستان اشاره کرد. این تزیینات زیبا را شاید در کمتر مسجد جامعی با چنین قدمتی بتوان دید. شاید بتوان گفت مهم‌ترین بخش و جذاب‌ترین قسمت مسجد، که توجه گردشگران را بسیار به خود جلب می‌کند، تزیینات کار شده در این مسجد است.

مردم سده معتقدند این مسجد را امام حسن بنا کرده و در آن نماز خوانده است، به همین دلیل مسجد امام حسن نیز خوانده می‌شود. قبل از ساخت مسجد جامع خوزان، در این مکان آتشکده ساسانی وجود داشته که بعد از ورود اسلام به خوزان، به مسجد جامع تبدیل شده است. نگاهی به سابقه وجود مساجد جامع در ایران نشان می‌دهد که اغلب این مساجد، آتشکده‌های ساسانی باستانی در ایران بوده‌اند که با ورود اسلام به ایران از نیایش‌گاه‌های زرتشتی تبدیل به نیایش‌گاه‌های دینی مسلمانان شده است. این بنای با ارزش و نفیس در سال ۱۳۵۷ هجری شمسی توسط اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان و با همکاری امام جماعت مسجد بعد از تهیه نقشه‌های معماری و تعمیرات اساسی با شماره ۱۷۲۱ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است. در ایام محرم مراسم ویژه‌ای مخصوص خوزانی‌ها، در مکانی به نام گود از توابع مسجد جامع خوزان برگزار می‌شود.

در حال حاضر مسجد جامع خوزان از سلامت بنا برخوردار بوده و در طول سال، در آن نماز و مراسمات مذهبی برگزار می‌شود. مسجد جامع خوزان در سال‌های اخیر توسط میراث فرهنگی اصفهان با اعتباری بالغ بر ۹۹میلیون ریال مورد مرمت قرار گرفت. آواربرداری محوطه اطراف مسجد جامع و فضاهای داخلی محوطه، مرمت ترک‌ها، بستن زیر تاق‌ها، استحکام‌بخشی بدنه‌ها، بازسازی بخش‌های تخریب شده، مرمت کاشی‌کاری و تزیینات، اجرای پی‌بندی و بازسازی سازه‌های چوبی، مهم‌ترین مراحل مرمت و استحکام‌بخشی مسجد جامع خوزان بوده است.

اگر از خمینی‌شهر گذر کردید و قصد دیدن این اثر تاریخی-مذهبی را داشتید به محله خوزان، خیابان دکتر شریعتی بروید و این اثر تاریخی و مذهبی را از نزدیک ببینید.